Quy định về tuyển dụng người lao động chưa thành niên

Đặt vấn đề

Người lao động dưới 18 tuổi – hay còn gọi là lao động chưa thành niên – không chỉ là một bộ phận trong thị trường lao động mà còn là thế hệ tương lai của đất nước. Việc tuyển dụng họ cần tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của pháp luật để vừa đảm bảo nhu cầu nhân lực, vừa bảo vệ sức khỏe, học tập và sự phát triển toàn diện của các em.

1. Nguyên tắc chung khi sử dụng lao động chưa thành niên

Khoản 1 Điều 143 Bộ luật Lao động 2019 xác định: “Người lao động chưa đủ 18 tuổi được gọi là lao động chưa thành niên.” Khi sử dụng nhóm đối tượng này, người sử dụng lao động phải tuân theo các nguyên tắc sau:

– Đảm bảo sự phát triển toàn diện: Công việc không được ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe, học tập, nhân cách và đời sống tinh thần của các em.

– Phù hợp với thể lực và trí lực: Chỉ giao công việc nằm trong khả năng chịu đựng của độ tuổi, tránh các hoạt động quá sức hoặc gây căng thẳng tâm lý.

– Tôn trọng quyền học tập: Dù làm việc, lao động chưa thành niên vẫn phải được tạo điều kiện tiếp tục học văn hóa hoặc học nghề.

– Có sự đồng ý hợp pháp: Đối với người từ đủ 15 đến dưới 18 tuổi, cần có sự đồng ý của người đại diện theo pháp luật; với người dưới 15 tuổi, hợp đồng phải do người đại diện ký.

– Bảo đảm an toàn lao động: Trang bị đầy đủ thiết bị bảo hộ, hướng dẫn an toàn trước khi làm việc.

Những nguyên tắc này vừa xuất phát từ pháp luật Việt Nam, vừa phù hợp với Công ước số 138 và 182 của ILO về bảo vệ trẻ em trong lao động.

2. Quy định công việc được làm theo độ tuổi cụ thể

Người chưa đủ 13 tuổi

Theo khoản 4 Điều 143 Bộ luật Lao động 2019, người lao động chưa đủ 13 tuổi chỉ được sử dụng vào một số công việc rất hạn chế như nghệ thuật, thể dục thể thao, và nhất thiết không được ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện. Việc này phải được sự đồng ý của cơ quan chuyên môn về lao động thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh.

Người từ đủ 13 tuổi đến chưa đủ 15 tuổi

Chỉ được làm các công việc nhẹ theo danh mục do Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội ban hành. Danh mục này rất chi tiết[1], bao gồm: biểu diễn nghệ thuật, vận động viên thể thao, lập trình phần mềm; các nghề truyền thống như dệt chiếu, làm bánh đa, làm miến; thủ công mỹ nghệ như làm tò he, tranh dân gian, dệt vải, làm sản phẩm truyền thống; nông nghiệp nhẹ như nuôi tằm, làm vườn rau sạch, phụ gỡ lưới cá, đóng gói thủ công…

Không được ký hợp đồng độc lập—người sử dụng lao động phải ký hợp đồng bằng văn bản với cả người lao động chưa thành niên và người đại diện theo pháp luật của họ.

Người từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi

Theo Điều 147 Bộ luật Lao động 2019, đây là nhóm được phép làm rộng hơn[2]:

– Nghệ thuật & thể thao: biểu diễn nghệ thuật, vận động viên thể thao, viết văn – báo, lập trình phần mềm.

– Nghề truyền thống & thủ công mỹ nghệ: làm gốm, giấy dó, nón lá, dệt chiếu, thêu – dệt thổ cẩm, làm bún – miến, bánh đa, tơ tằm, sợi hoa sen; thêu ren, mộc mỹ nghệ, tranh dân gian, tò he, tranh khắc gỗ, lụa, đồ giấy nghệ thuật, khung tranh, mô hình giấy, chuỗi hạt, rối búp bê.

– Đan lát & chế tác từ nguyên liệu tự nhiên: mây, tre, nứa, dừa, bèo, cói, đay, quế, lá nón…

– Đóng gói & sơ chế: gói nem, kẹo, bánh (thủ công), cắt chỉ, đơm nút, thùa khuyết, đóng hộp dệt thủ công, đóng gói bưu phẩm, sơ chế – đóng gói nông sản.

– Bán hàng & dịch vụ: bán hàng tận nhà, qua điện thoại, trực tuyến; đánh giày; chế biến – bán thực phẩm hè phố; bán hàng trong siêu thị; quần áo, giày dép, sách báo, tạp hóa.

– Công việc gia đình & hỗ trợ cá nhân: gia sư, quét dọn, giúp việc gia đình, trông xe, bảo vệ, thu ngân.

– Nhà hàng – quán ăn – quán cà phê: lễ tân, pha chế, phụ bàn, phụ bếp, đầu bếp, tạp vụ.

– Công việc văn phòng: photocopy, đánh máy, trực điện thoại.

– Nông nghiệp – chăn nuôi an toàn: làm cỏ, thu hoạch rau quả sạch, nuôi gia súc – gia cầm – côn trùng không độc hại.

3. Hình thức hợp đồng và các điều kiện kèm theo

– Dưới 15 tuổi: Hợp đồng lao động bắt buộc bằng văn bản, và phải có sự tham gia của người đại diện hợp pháp.

– Từ đủ 15 đến chưa đủ 18 tuổi: lao động chưa thành niên có thể ký hợp đồng nhưng phải có văn bản đồng ý của người đại diện theo pháp luật.

– Hồ sơ theo dõi: Bên sử dụng lao động phải lập sổ riêng ghi thông tin cá nhân, công việc, kết quả khám sức khỏe định kỳ, bảo đảm minh bạch khi cơ quan yêu cầu.

– Khám sức khỏe định kỳ cho người chưa đủ 15 tuổi: Ít nhất một lần mỗi 6 tháng, do cơ sở y tế có thẩm quyền thực hiện.

 4. Các công việc cấm sử dụng lao động chưa thành niên

Để bảo vệ sức khỏe thể chất và tinh thần của người dưới 18 tuổi, pháp luật quy định rõ những loại công việc bị cấm tuyệt đối đối với họ (theo Thông tư 09/2020/TT-BLĐTBXH và Phụ lục I ban hành kèm theo), bao gồm:

– Công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm như: khai thác mỏ, đập đá, vận chuyển hàng nặng, làm việc dưới hầm lò.

– Tiếp xúc hóa chất độc hại như thuốc trừ sâu, dung môi công nghiệp, hóa chất tẩy rửa mạnh.

– Sản xuất, kinh doanh rượu, bia, thuốc lá và các chất gây nghiện khác.

– Công việc có yếu tố bạo lực, khiêu dâm, bóc lột tình dục hoặc có thể ảnh hưởng tiêu cực đến đạo đức, tâm lý.

– Sử dụng máy móc nguy hiểm mà các em chưa được đào tạo để vận hành an toàn.

Những công việc này không chỉ tiềm ẩn rủi ro cao mà còn có thể để lại di chứng lâu dài cho sức khỏe và tâm lý của lao động chưa thành niên.

5. Nơi làm việc cấm sử dụng người lao động chưa thành niên

Bên cạnh loại hình công việc, địa điểm làm việc cũng được pháp luật quy định chặt chẽ. Một số nơi cấm tuyệt đối sử dụng lao động dưới 18 tuổi, bao gồm:

– Khu vực hầm lò, hầm mỏ – môi trường thiếu oxy, nguy cơ sập lở, độc hại cao.

– Cơ sở sản xuất, chế biến hóa chất, thuốc trừ sâu, phân bón hóa học.

– Cơ sở giết mổ gia súc, gia cầm quy mô lớn – nguy cơ nhiễm bệnh, tai nạn lao động.

– Quán bar, vũ trường, cơ sở kinh doanh dịch vụ nhạy cảm – dễ tiếp xúc các yếu tố ảnh hưởng xấu đến nhân cách.

– Khu vực có bức xạ, điện từ trường mạnh như nhà máy điện hạt nhân, trạm phát sóng công suất lớn.

Việc cấm những địa điểm này nhằm loại bỏ nguy cơ tai nạn, bệnh nghề nghiệp và tác động tiêu cực đến nhân cách.

6. Thời gian sử dụng lao động chưa thành niên

Pháp luật giới hạn thời gian làm việc để tránh việc các em bị kiệt sức hoặc mất cân bằng giữa học tập và lao động:

– Người từ đủ 15 đến dưới 18 tuổi:

+ Không quá 8 giờ/ngày và 40 giờ/tuần.

+ Không làm ban đêm (từ 22h hôm trước đến 6h hôm sau).

+ Không làm thêm giờ.

– Người từ đủ 13 đến dưới 15 tuổi:

+ Không quá 4 giờ/ngày và 20 giờ/tuần.

+ Không làm thêm giờ, không làm ban đêm.

– Người dưới 13 tuổi:

+ Chỉ làm việc trong thời gian rất ngắn, mang tính thời vụ hoặc biểu diễn nghệ thuật.

+ Phải được giám sát và bảo đảm an toàn tuyệt đối.

Các giới hạn này giúp bảo vệ sức khỏe và đảm bảo các em vẫn có thời gian học tập, vui chơi – những nhu cầu thiết yếu của tuổi thiếu niên.

7. Chế tài xử phạt khi vi phạm

Theo Điều 6 và Điều 29 Nghị định số 12/2022/NĐ-CP của Chính phủ: Quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực lao động, bảo hiểm xã hội, người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng:

– Phạt tiền 20–25 triệu đồng (cho cá nhân vi phạm) nếu sử dụng lao động chưa thành niên không đúng quy định: như dùng người dưới 15 tuổi làm thêm giờ, không có sự đồng ý của người giám hộ, vượt quá thời gian cho phép…

– Phạt tiền 50–75 triệu đồng cho hành vi sử dụng lao động chưa thành niên ngoài danh mục cho phép.

– Nếu cơ quan, tổ chức vi phạm (không chỉ cá nhân), mức phạt có thể gấp đôi.

Kết luận

Quy định của pháp luật lao động Việt Nam hiện đại thể hiện tinh thần vừa bảo vệ, vừa tạo cơ hội cho lao động chưa thành niên phát triển trong môi trường an toàn và phù hợp. 

Như vậy, hệ thống pháp luật lao động của Việt Nam đặt tiêu chí an toàn và phát triển toàn diện cho lao động dưới 18 tuổi – lao động chưa thành niên, đồng thời yêu cầu người sử dụng lao động phải thực hiện nghiêm ngặt trách nhiệm của mình. Bằng cách này, Nhà nước không chỉ bảo vệ quyền lợi của người trẻ mà còn thúc đẩy môi trường làm việc an toàn, tạo nền tảng cho tương lai của họ phát triển bền vững và lành mạnh.

[1] https://thuvienphapluat.vn/hoi-dap-phap-luat/839BD80-hd-danh-muc-cong-viec-nhe-nguoi-tu-du-13-tuoi-den-chua-du-15-tuoi-duoc-lam.html

[2] https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Lao-dong-Tien-luong/Thong-tu-09-2020-TT-BLDTBXH-huong-dan-Bo-luat-Lao-dong-ve-lao-dong-chua-thanh-nien-466418.aspx