Trao quyền cho phụ nữ trong ngành dệt may Việt Nam
Đặt vấn đề
Phụ nữ chiếm tỷ lệ đáng kể trong lực lượng lao động ngành dệt may Việt Nam, góp phần vào sự phát triển và thành công của ngành. Mặc dù có vai trò thiết yếu đó, phụ nữ vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức như thiếu đại diện trong các vị trí lãnh đạo, khoảng cách về tiền lương, tính không ổn định trong việc làm và các rủi ro về an toàn lao động. Việc thúc đẩy đào tạo và bình đẳng giới là yếu tố then chốt để tạo nhiều cơ hội hơn và củng cố ngành công nghiệp này.
1. Vai trò và thách thức của phụ nữ trong ngành
Ngành dệt may vẫn là nhà tuyển dụng quan trọng đối với phụ nữ tại Việt Nam, đã tạo ra hơn một triệu việc làm mới cho phụ nữ trong thập kỷ qua, góp phần thúc đẩy tăng trưởng ngành dệt may đạt doanh thu xuất khẩu khoảng 44 tỷ USD năm 2024. Báo cáo gần đây của ILO và Hiệp hội Dệt May Việt Nam (VITAS) về “Kỹ năng cho Thương mại và Đa dạng hóa Kinh tế: Phân tích ngành dệt may tại Việt Nam” cho thấy số lượng lao động nữ trong ngành tăng từ 1,4 triệu người năm 2013 lên 2,5 triệu người năm 2023, chiếm 74,8% tổng lực lượng lao động ngành. Sự tăng trưởng này chủ yếu tập trung ở các vị trí làm công hưởng lương, thể hiện sự chuyển dịch từ sản xuất quy mô nhỏ sang các nhà máy lớn.
Phụ nữ chiếm đa số trong hầu hết các nhóm nghề nghiệp trong ngành, nhưng tỷ lệ phụ nữ giữ vị trí quản lý chỉ đạt khoảng 30%, với tỷ lệ cao hơn trong lĩnh vực dệt (40%) so với may (27%), theo Tổng cục Thống kê (GSO). Cụ thể, năm 2023, phụ nữ chiếm hơn 80% lao động nhóm thợ thủ công và nghề liên quan, khoảng 75% trong nhóm vận hành máy móc và lắp ráp, và hơn hai phần ba trong nhóm chuyên gia, kỹ thuật viên, nhân viên văn phòng và công nhân phổ thông.
Khoảng cách tiền lương giữa nam và nữ trong ngành dệt may đã giảm đáng kể từ 17,2% năm 2013 xuống còn 9,3% năm 2023. Tuy nhiên, sự chênh lệch thu nhập vẫn tồn tại do tính chất công việc mà lao động nữ thường đảm nhận là các công việc yêu cầu kỹ năng thấp hơn và họ thường làm ít giờ tăng ca hơn do các trách nhiệm liên quan đến giới tính.
Các vấn đề về an toàn, sức khỏe nghề nghiệp, an toàn vệ sinh lao động dành cho phụ nữ cần được cải thiện và thực thi nghiêm túc theo quy định của pháp luật lao động Việt Nam, đặc biệt trong thời kỳ mang thai, theo báo cáo hàng năm của chương trình Better Work Việt Nam năm 2023. Công việc trong các nhà máy dệt may có nguy cơ cao về các rủi ro sức khỏe nghề nghiệp, đặc biệt đối với phụ nữ. Ngoài ra, tỷ lệ lao động ký hợp đồng lao động thời vụ[1] tăng cao, từ 65% năm 2013 lên 77,5% năm 2023[2], làm tăng tính không ổn định trong việc làm và thu nhập. Việc tăng ca quá mức, đặc biệt với lao động nữ, cũng hạn chế cơ hội học tập và phát triển kỹ năng. Do đó, việc nhấn mạnh vào đào tạo, phát triển kỹ năng và bình đẳng giới là rất cần thiết để nâng cao vị thế của phụ nữ trong ngành.
2. Trao quyền cho phụ nữ qua đào tạo và phát triển kỹ năng
Một nghiên cứu điển hình từ chương trình Better Work Việt Nam (BWV) cho thấy tác động tích cực của các sáng kiến về đào tạo, phát triển kỹ năng và bình đẳng giới đối với lao động nữ. Công nhân tại Công ty TNHH Dệt May Eclat Việt Nam, đã có sự thay đổi tích cực trong công việc sau khi tham gia khóa đào tạo Bình đẳng giới và Hiệu quả công việc (GEAR) năm 2022 do chương trình BWV tổ chức.
GEAR là sáng kiến của Tập đoàn Tài chính Quốc tế (IFC) được điều chỉnh phù hợp cho Việt Nam từ năm 2019, cung cấp cho các công nhân may nữ các kỹ năng kỹ thuật và kỹ năng mềm cần thiết cho vai trò giám sát. Các sáng kiến đào tạo và phát triển kỹ năng như GEAR không chỉ giúp nâng cao sự nghiệp cá nhân mà còn tạo ra sự thay đổi bền vững tại nơi làm việc.
Việc cung cấp cả đào tạo chuyên môn liên quan đến công việc như kỹ năng kỹ thuật, giám sát, lãnh đạo, tuân thủ, và đào tạo phát triển cá nhân như kỹ năng làm cha mẹ, quản lý căng thẳng, giao tiếp cũng rất quan trọng. Cách tiếp cận này giúp người lao động nâng cao kỹ năng nghề nghiệp đồng thời cải thiện chất lượng cuộc sống cá nhân. Người lao động hạnh phúc và phát triển toàn diện sẽ tập trung và năng suất hơn, góp phần tăng trưởng kinh doanh và đảm bảo phát triển bền vững.
3. Thúc đẩy bình đẳng giới và phát triển nghề nghiệp cho phụ nữ trong ngành
Thúc đẩy bình đẳng giới và xây dựng môi trường làm việc thuận lợi là thiết yếu để trao quyền cho lao động nữ và mở rộng cơ hội tiếp cận đào tạo, phát triển kỹ năng trong ngành dệt may Việt Nam. ILO cùng các đối tác quốc gia và các bên liên quan ngành nghề trong báo cáo “Hướng tới chiến lược phát triển kỹ năng ngành dệt may Việt Nam: Nhu cầu kỹ năng ưu tiên, hành động và khuyến nghị cho hệ thống giáo dục và đào tạo” cũng như bản tóm tắt về chiến lược kỹ năng ngành dệt may nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng và thực thi chính sách đào tạo bao trùm và đáp ứng giới tính. Phụ nữ, đặc biệt là những người thuộc các nhóm dân tộc thiểu số, vùng sâu vùng xa và nhóm yếu thế cần được tiếp cận bình đẳng với các chương trình đào tạo chất lượng cao. Việc thúc đẩy học tập suốt đời và tăng cường kết nối giữa đào tạo liên tục và đào tạo chính quy có thể mở ra nhiều lộ trình nghề nghiệp mới cho phụ nữ và các nhóm dễ bị tổn thương. Đào tạo tại doanh nghiệp cần xem xét nhu cầu của lao động nữ, đặc biệt là để họ tiếp cận các vị trí quản lý. Ngoài ra, ưu tiên đào tạo an toàn vệ sinh lao động và nâng cao nhận thức về quyền lợi của người lao động, đặc biệt là phụ nữ, là điều rất cần thiết.
Không chỉ riêng Eclat, nhiều doanh nghiệp dệt may tại Việt Nam đang tích cực thúc đẩy bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ. Bằng cách áp dụng và thực thi các chính sách đào tạo bao trùm, đáp ứng giới, ngành công nghiệp có thể xây dựng môi trường công bằng và hỗ trợ hơn cho tất cả người lao động. Cách tiếp cận này không chỉ nâng cao năng suất chung mà còn đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành.
[1] Bao gồm các hợp đồng lao động không xác định thời hạn, hợp đồng lao động có thời hạn, hợp đồng theo dự án hoặc nhiệm vụ, hợp đồng thời vụ hoặc công việc theo ngày.
[2] Dữ liệu được tính toán dựa trên bộ dữ liệu chuẩn hóa và xử lý của ILO từ dữ liệu Tổng cục Thống kê Việt Nam.
